BERGAMA EFE TÜRKÜLERİ

[Halil Erol]

Araştırmacı A. İhsan GÜNGÜL

Bu kez vereceğimiz türkü de, yine uzun yıllar yaşatılıp, yayılmayışı nedeniyle yöremizden çıkmış ve başka yörelerin malı olmuştur. Bizdeki Andıç" a kayıt tarihi 28/ 2/1941 olarak kaydolunan bu türkümüz de Göçbeyli ile Bölcek arasındaki Sancalar deresinde yaşanan bir olaya aittir. 0!ay Yunan işgali sırasında cereyan etmiştir. Bergama' nin ova köylerinin hasadına el koyan yunan karakolları, köylü müze ancak tohumluk kadar tahıl bırakmış. Halk harman yerlerini sürür, tarlalardan topladığı başaktan avucunai taneleyip onları öğütürmüş.

Yine bir gün Bölcek köyünden ihtiyar bir kadın heybesine topladığı tozlu topraklı buğdayları evine getiriyor. Yolda Alibeyli köyünden Arap Ali Osman Efe, ihtiyar kadının haline acır., Ben taşıyayım diyerek alır. Bir kaç metre ileride kendisine pusu kuran yunan devriyesinin tuzağına düşer.Bir kaç tane yara almasına rağmen, mısır tarlalarının içerisinden kaçıp kurtulur. Efenin kanıyla boyanmış bu buğdaylar için yapılan güfte daha sonra Ayazköy Medresesi hafızı Hafuz Ali tarafından bestelenmiş olup daha sonrada Zeybek oyunu müziği olarak söylenmiş. Olayın en üzücü tarafıda, seksenli yıllarda izmir de yapılan Halk Oyunları Yanşmasında, komşu ilçelerden biri kendilerine ait olduğu iddiasıyla, birde araştırma ödülü ile mükafatlandırıldılar. Halk oyunları öğretmenimiz Vehbi Yazıcıoğlu, Halk Eğitim Müdürlerinden merhum Rıza özyurt ile bu olaya yıllarca üzüldük hala da üzülüyoruZ




Kırmızı buğday ayrılmıyor hadülen kanından
Can bulaşmış Ali Osman Efe' nin hadülen canından
Kurşun girmiş Efemizin hadülen dört bir yanından

Yürü serbest yürü beyaz Aşem örme saçlar surunsun
Açıver ak gerdanını Aşem hadülen sinen görünsün


Göçbeyli altında selamet geçtim hadülen sağ geçtim
Sarıcalar deresinde pusuya düşüp kendimden geçtim
Aklımı zor topladım hadülen Cingeye dar kaçtım.
Yeğitler yeğidi Ali Osman Efem yerde yatıyor

Heybesinde buğdaylar hadülen kanıyla yatıyor
Kırmızı buğday ayrılmıyor hadülen aman saçımdan
Mevlam bana versin beyaz Aşem güzellerin gencinden
Kim ayrılmışki hadülen ben ayrılem Aşem eşimden


Serbest yürü Beyaz Aşem örme saçları sürünsün
Aç beyaz gerdanı da Aşem hadülen sinen görünsün.


Andıç kayıt tarihi -.23/2/1941
öyküyü Aloğlu ismail Efe anlatmıştı.
Hikaye olarak Bölcekten Sarı Kamil araştırdı

.

[Halil Erol]

ÜÇKEMERIN DİBEĞİ (Emin Ağa Kızı)


Ali İhsan GÜNGÜL (Araştırmacı ve Halk Eğitimci - Bergama)

Bergama Halk Türküleri, olaylar yaşanırken veya yaşanmış olayların ardından yakılmışlardır. Bu nedenle de türkülerimiz burcu burcu Bergama kokar. Halkımızın dilinde ve .telinde .hayat bulan degerli-verimlerimizdir. Geçen .zaman 'içinde unutulunca da özünden saptırılan türkülerimizde ne Bergama dilinden bir tad , ne de içli nagmelerindeki duygulu müziginden bir eser kalmıştır.

Türkümüzdeki TEFİDE'miz (yani Emin Ağa Kızı) çok mü çok güzel, Üçkemer semtinin dillere destan bir kızı imiş. Tefîde'yi bir kez olsun görmeğe herkes can atarmış. Öylekî, Üçkemer gençleri île başkaları arasında çok büyük kavgalar olurmuş.

Oysaki Tefide, her geçen gün daha da güzelleşip, yürekler yakıyormus. Sonuçta; bir gece dam üstünde, düğün ahengini, seyrederken ona erişemiyen kıskanç bîr elin sıktığı kurşunla solup gitmiş. Gerek saglığında ve gerekse ölumünden .sonra TEFiDE İçin yakılan türkünün, müstehcen olmayan sözcüklerinden bazı dizelerini yazıyorum.

Üç kemerin dübeği,

Tefidem sallar göbeği.
Çok sallama göbeği,
Düşürürsün bebeği.

Emin ağanın kızı,
Haydi yallah,
Sen yaktın bizi.

Üç kemerden geçelim,
Kuzulara yonca biçelim.
Bu sevdanın sonu yok,
Gel beraber kaçalım.

Emin ağanın kızı,
Haydi yallah,
Sen yaktın bizi

Üç kemerin taşları
Cıvıl cıvıl kuşları
Tefide'yi baştan çıkaran
Bergama sarhoşları

Emin ağanın kızı,
Haydi yallah,
Sen yaktın bizi

[left]

[Halil Erol]

Araştırmacı A. İhsan Güngül

Bergama'mızın Kozak Bucağına ait çok eski türkülerimîzden biri de Çakır Ayşe Türküsüdür* Bergama Kermesinin kuruluşundan günümüze değin büyük emeği geçen Halk Oyunları Ogretmenlenmizden Aşağıbey Köyünden Hasan Çakı Efenin anlatımına göre Milli Mücadele yıllarında büyük yararlıklar göstermiş bulunan Aşağibeyli Çakıcı Rahmi Efe île Çakır Nazire için söylenmiş olan türkünün adı bazı sakıncalı durumlardan dolayı ( Çakır Nazire yerine çakır Ayşe olarak değiştirilmiştir, Sonraları türkünün müziği eşliğinde, halk oyunları oynanmaya başlanmış. Bu gün Kozak yöremizin en çok oynanan oyunlarındandır.

ÇAKIR AYŞE

Kopuşu var halkalı Çakır Aşem
Sular akar dalgalı Dilber Yarim
Seni sevdiğim için Çakır Aşem
Benim başım sevdalı Dilber Yarim
Sevdalandım vay başım Çakır Aşem
Sensin benim yoldaşım Dilber Yarim
Sana fıstık kırarken Çakır Aşem
Çatladı azı dişim Dilber Yarim
Yayladaki tek gülümsün Çakır Aşem
Bağımdaki bülbülümsün Dilber Yarim
Benim çitlenbik gözlü Çakır Aşem
Has bahçede sünbülümsün Dilber Yarim
Su akıyor oluktan Çakır Aşem
Kuş bakıyor kovuktan Dilber Yarim
Aç kapını gireyim Çakır Aşem
Donacağım soğuktan Dilber Yarim



Türkünün müziğini rahmetli usta müsizyen Kazım Gülşen'in çok iyi çaldığı söyleniyor. Öyküyü Hasan Çakı Efe anlatmışh*

[Halil Erol]

Araştırmacı Ali ihsan GÜNGÜL

SANDIK ÜSTÜNE SANDIK

Olay Turanlı Bucağı yöresinde geçer, düğünlerde ve oturak alemlerinde köçekliğiyle ün salmış, çok güzel bir kadın olan Dudu Kadın, birçok önemli kişilerin eğlencelerini de renklendirmiştir.

Yine böyle bir eğlence gecesinde konuk gelen efe gurubunu ağırlamak için gençlerin ahenginde bulunan Dudu kadın'ı oradan almak isterler. Gençler o an için mümkün olmadığını söylerler, bunun üzerine atmosfer iyice gerginleşir. Bu durumu hazmedemiyen efeler, içkinin de verdiği gerginlikle gençlerin ahengini basarlar, iş çığırından çıkar, silahlar patlar, bıçaklar çalışır, sonuçta bir çok çiçeği burnunda genç yaşamım kaybeder. O güne kadar efeleri sempatiyle karşılıyan halk bu olaydan sonra efelere nefretle anarlar. Olayda yavukluları ölen elleri kınalı genç kızlar efeler için gayri lanet okurlar, bu olaydan sonra Dudu Kadın bergamayı terk eder.



Sözleri;


Sandık ustunde sandık,
Aman efeler yandık.
Dusunmeden soz verdik,
Biz sizi bir adam sandık.


Cevresi sacaklı,
iste geliyor, elleri bıcaklı.


Samanlık dolu saman,
Aman efeler aman.
Ellerimiz kınalı,
Dugumunuz ne zamanı


Cevresi sacaklı,
iste geliyor, elleri bıcaklı.


Bakırcayın tasları,
Yarimin kalem kasları.
Dize kadar dokulmus,
Yarimin sırma sacları.


Cevresi sacaklı,
iste geliyor, elleri bıcaklı.


Dudun dudu basları,
Dudu'nun hilal kasları,
Saat beste geliyor, Dudu'nun oynasları.
Gel, Dudu'm gel.
Haydi yallah! Sar Dudu'm sar.